Smederevo

Grad Smederevo nalazi se u centralnoj Srbiji i administrativni je centar Podunavskog okruga. Zauzima površinu od 484 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 38817 ha, a na šumsku 2617 ha) i nalazi se na prostoru između Dunava na severu i Velike Morave na istoku i šumadijskih brda na jugu i zapadu.

U reljefu je izrazita podeljenost na niži istočni deo, sa prosečnom visinom od 85.0m (Pomoravlje) i viši, zapadni deo sa prosečnom visinom do 169.2m (Šumadija).

Klima je umereno kontinentalna.

Danas na području grada Smedereva živi 117.134 stanovnika, od čega u samom gradu i prigradskim naseljima 83.768 žitelja. Gustina naseljenosti opštine 2006. godine je 243,27 stanovnika po km². Glavni razlog naglog rasta broja stanovnika za period 2002.-2006. je usled dolaska oko 7.500 raseljenih lica sa Kosova i Metohije, koji su ovo područje intenzivno naselili u periodu posle 1999. godine. U opštini Smederevo živi 28 različitih etničkih grupa. Po popisu iz 2002. najbrojniji su Srbi (94,91). Značajno je pomenuti i Grke i Jevreje, koji vekovima imaju svoju zajednicu u ovom gradu (0,27%).

Grad Smederevo ima izuzetno povoljan turističko-geografski položaj u okviru Srbije i nalazi se:

• Na međunarodnom putnom pravcu E-75, koridor X koji povezuje Budimpeštu, Beograd, Niš, Solun i Atinu.
• Na međunarodnom železničkom pravcu koji povezuje Budimpeštu i Beograd sa Atinom i Sofijom.
• Nalazi se na najatraktivnijem delu priobalja Dunava u Srbiji, sa obalom pristupačnom za izgradnju pristaništa i luka i privredno razvijenim područjima u zaleđu, na međunarodnom koridoru VII.
• Na 45km od Beograda, administrativno-ekonomsko-turističkog centra Srbije.
• Na 60km od međunarodnog aerodroma „Nikola Tesla“ .

Istorijat

• Na mestu današnjeg Smedereva nalazila su se rimska naselja Mons Aureus i Vincea
• Prvi pomen Smedereva 1019.g. u povelji Vizantijskog cara Vasilija  II-Sfenteromon
• Od 1428. do 1430. zidan je Mali grad Smederevske tvrđave.Veliki grad sazidan je u narednih 10 godina
• 1435. godine, 12.januara u Smederevo su donete mošti apostola i jevanđeliste sv. Luke
• 1456. na Badnji dan, 24.decembra, umro je despot Đurađ Branković
• 1459.godine Turci osvajaju Smederevsku tvrđavu. Njenim padom pala je i srednjevekovna srpska država. Smederevo ostaje pod turskom vlašću do 1805. godine
• 1805. Smederevo je oslobođeno od Turaka. Ispod starog duda Dizdar Muharem Guša je 8.novembra Karađorđu zvanično predao ključeve grada. Smederevo je po drugi put prestonica jer je u njemu sedište Serbskog Praviteljstvujuščeg Sovjeta (vlade) od 1805. do 1807.
• 1806. godine otvorena je prva Srpska osnovna škola u Smederevu
• 1846. osnovano smederevsko čitalište (biblioteka )
• 1850-1854. građena crkva Sv. Georgija
• 1871. počela da radi Gimnazija u Smederevu
• 1888. priređena je prva izložba grožđa, preteča današnje “Smederevske jeseni”
• 1904. sazidana zgrada današnje Gimnazije
• 1913. osnovano Srpsko akcionarsko rudarsko topioničarsko industrijsko društvo SARTID, danas US Steel Serbia
• 1915. 7. oktobra, nakon 65-o časovnog bombardovanja Austro-ugarska vojska zauzima grad
• 1818. 17. oktobra, Smederevo je oslobođeno
• 1941. 5. juna, snažna eksplozija deponovane municije u Tvrđavi. Grad je uništen do temelja
• 1944. 16. oktobra, Smederevo je oslobodjeno

Kulturno-istorijski spomenici

Smederevska tvrđava je utvrđen srednjevekovni grad oblika nepravilnog trougla sa 25 kula, visokih preko 20 m i bedemima visine oko 10 i širine do 4 metra. Podigao ju je srpski despot Đurađ Branković 1430.godine, na ušću reke Jezave u Dunav, kao svoju prestonicu.

Despot Đurađ, duhovno privržen pravoslavlju i ukupnoj vizantijskoj tradiciji, bio je oženjen grkinjom Jerinom, iz ugledne carske porodice Kantakuzin, ćerkom Teodora, gospodara Peloponeza.

Tvrdjava je građena po uzoru na carigradsku tvrđavu, glavni graditelj je bio Đorđe Kantakuzen, brat despotice Jerine. Tvrđavu čine Mali grad (dvor) i Veliki grad. Prostire se na površini od skoro 10,5 ha, zbog čega se smatra jednom od najvećih srednjevekovnih tvrđava ravničarskog tipa u čitavoj Evropi.

O vremenu zidanja grada, veliki ktitor ostavio je monumentalni natpis na crkvenoslovenskom što u prevodu na savremeni jezik glasi:

„Hristu Bogu verni despot Đurađ, gospodar Srbima i primorju zetskom, po volji njegovoj sazida se grad ovaj u godini 6938 (1430).“

Poslednji veliki srednjevekovni vladar Srbije, despot Đurađ Branković (1427-1456 ), ostvario je velike rezultate na duhovnoj, državnoj i vojnoj obnovi Srbije. Na početku vladavine primio se ktitorstva nad osiromašenim svetogorsko-grčkim manastirom Esfigmen, i kao novi ktitor izdao o tome povelju 1429. godine. To je prva oslikana povelja kod Srba, sa likovima despota Đurđa, despotice Jerine, kćerima – princezom Marom i Kantakuzinom, sinovima – prinčevima Grgurom, Stefanom i Lazarom.

Tokom svoje duge i burne prošlosti, Smederevska tvrđava, nekoliko puta zidana i rušena, građena i razgrađivana, osvajana i oslobađana, nosi trag vremena kao svoj beleg na zidnim platnima i kulama, svedočeći nam o nepredvidivosti toka istorije. Njeni bedemi su simbol požrtvovanja neimara, graditeljske umešnosti i umetničke lepote.

Danas predstavlja kulturno-istorijsko dobro od izuzetne vrednosti, popularnu turističku destinaciju, kao i ekskluzivan prostor za muzičko-scenske i druge kulturne događaje.

Interesantne arhitektonske celine Smederevske tvrđave su:

Krstata kula – uzidanom opekom ispisan je tekst o vremenu gradnje Tvrđave.

Dunavsko platno –  koje spada u najreprezentativnije građevine našeg srednjevekovnog graditeljstva. Na njemu su četiri velika dvodelna prozora isklesana u kamenu sa gotskim i romanskim lukovima – bifore.Tu su bile despotove prostorije za stanovanje i sala za prijeme. U ovoj Sali potpisan je čuveni trgovački ugovor između Venecije i Despotovine.

Donžon kula – u koju su se povlačile istaknute ličnosti prilikom turskih napada, sa zidovima debelim preko 4m.

Po završetku Malog grada nastavlja se izgradnja Velikog grada Smederevske tvrđave o kojoj postoje mnoge legende i narodne pesme. Sve muke i nevolje oko izgradnje pripisani su Đurđevoj ženi Jerini, koju je narod, misleći da se grad gradi po njenoj želji, nazvao Prokletom Jerinom.

Srednjevekovni hram Uspenja Presvete Bogorodice podignut je u XV veku, na starijem kultnom mestu i pripada moravskoj stilskoj grupi jednokupolnih crkava osnove sažetog trikonhosa.Pravougaonoj osnovi upisanog krsta dodate su oltarska apsida na istočnoj strani i dve bočne pevničke konhe, dok je na zapadnoj strani izostavljena priprata.

Živopis je izveden gotovo dva veka nakon izgradnje i datira se u kraj XVI, početak XVII veka. Posebnu vrednost imaju kompozicije na zapadnom zidu iznad ulaza u hram i na svodu zapadnog traveja, koje ilustrruju 148 i 149 Psalm.

Ikone na oltarskoj pregradi su rad Nikole Apostolovića i nastale su 1808. i 1827. godine. Značajnesu za izučavanje likovne kulture ustaničkog perioda s obzirom da su nastale ubrzo po Karađorđevom oslobođenju grada od turaka.

Uz crkvu se nalazi grob Dimitrija Davidovića „oca srpskog novinarstva“.

Karađorđev dud: Spomenik iz I srpskog ustanka pod kojim je 8.novembra turski zapovednik dizdar Muharem Guša predao ključeve Smederevskog grada vođi I srpskog ustanka – Karađorđu Petroviću. Dud je star preko 300 godina i stavljen je pod zaštitu države, tj. pripada kategoriji botaničkih spomenika prirode.

Hram Svetog Georgija jedan je od najvećih hramova XIX veka u Srbiji. Nalazi se u centru grada, podignut je u periodu od 1850-1854. godine po ugledu na manastir Manasiju. U duhu ranog romantičarskog istoricizms koji je ovde dosegao svoj vrhunac, prisutns su sažimanja vizantinskih i zapadnjačkih elemenata. Bogata plastična dekoracija hrama, predstavlja spoj srpske srednjovekovne tradicije, baroka i islamskog uticaja. Živopis i ikonopis izveo je u periodu 1935 – 1937. godine ruski akademski slikar Anreja Bicenko, unoseći u srpsko religiozno slikarstvo akademski stil, savremeno bogoslovlje i rusku tradiciju.

Iznad galerije u zapadnom delu naosa i na svodu naslikane su kompozicije ’’Prenos moštiju Sv. Luke u Smederevo’’ i ’’Propoved na gori’’ za koje su likovi rađeni prema modelima istorijskih ličnosti. Prepoznaju se likovi kralja Aleksandra i kraljice Marije sa prinčevima, vladike Nikoilaja, ruskog cara  Nikolaja, smederevskog dobrotvora prote Milutina Banića i drugih,

U I svetskom ratu pretrpeo je oštećenja koja su 1935.godine sanirana. Jubilej 150 godina Hrama obeležen je 2005. godine kao verski i kulturni događaj grada.

Vila ’’Zlatni breg’’: Na Plavincu kod Smedereva knez Miloš je 1829. godine kupio imanje sa vinogradom u kome je podigao podrum. Prema želji kraljice Natalije, 1897. godine skromni jednospratni letnjikovac kneza Mihaila dogradnjama je rekonstruisao dvorski arhitekta Jovan Ilikić u, za srpske prilike toga vremena, raskošni letnji dvor. U njemu su boravili svi članovi vladarske porodice Obrenović, od kneza Mihaila do kralja Aleksandra, prisustvujući tradicionalnoj berbi grožđa u ’’Kraljevom vinogradu’’

Porodično imanje Obrenović, zajedno sa vilom, šumom i vinogradima, prostire se na površini od 36 ha.

Izgradnja porodičnih vinogradarskih vila u smederevskom kraju datira još od 1865. godine kada je izgrađen letnjikovac kneza Mihaila, a zapravo predstavlja daleki odjek antičkih ’’villa rustica’’, zajedno sa poštovanjem kulta vina i vinove loze.

Prirodni resursi

Na 5 km od centra grada, na levoj obali Dunava (put Beograd – Smederevo), nalazi se najpoznatije  izletište »Jugovo’’, sa bazenom, teniskim terenima, trim stazom, terenima za male sportove, restoranima i dečijim terenima za igru. Svi ovi sadržaji pružaju mogućnost za rekreaciju i aktivan odmor.

Termalne vode na Jugovu, na dubini od 746m do 862m i temperaturom vode 66 stepeni, povećanom mineralizacijom i visokim salinitetom koje joj daju ukus morskih voda, predstavljaju naš potencijal za razvoj banjskog turizma.

Izvor: www.smederevo.org.rs